De operatiekamer: holy cow!

Mwabuka buti! Flink verhaal deze keer, heb een hoop meegemaakt.

Dinsdagavond was onderling een bijzondere avond. Het was erg gezellig met z’n allen bij het avondeten, maar plots veranderde het onderwerp in meer serieuze aard. Na goeie gesprekken m.b.t. onze privésituaties, hebben we al het zware weggespoeld met een belachelijk slechte romantische komedie (The Proposal).

De volgende ochtend kon ik heerlijk uitslapen, aangezien ik geen verplichtingen had tot het college van 14.00 uur. Samen met Frank besloot ik om om 09.30 uur naar de dam te lopen, zo’n 3 km verderop. Pittig stukje met temperaturen tegen de 40 °C, maar zo maak je nog eens wat mee. We kwamen langs een school toen alle klassen net pauze hadden. Door opwellend gejuich van kinderen die ons waarschijnlijk compleet voor gek verklaarden, waande ik me even in de gedaante van Rocky Balboa.

Het college werd dit keer gegeven door Gertjan van Stam, de man van Janneke van Dijk, waar ik eerder over schreef. Onderwerp: Ubuntu, de hier heersende (zeer bijzondere) cultuur met als belangrijkste waarde: “I am because we are”. Individualisme wordt compleet uitgeschakeld ten behoeve van het collectivisme, menselijke relaties zijn vele malen belangrijker dan het hebben van goederen. En dat kun je merken. Na het college stond er weer een kleine menigte aan kinderen te wachten om te frisbeeën, voetballen en dansen met de meisjes (en Justin).

’s Avonds speelden we met z’n allen ‘Wie ben ik’ en aangezien er voor het eerst in twee dagen weer eens internet was, zochten we een beetje contact met het thuisfront. Daarna was het tijd voor een goeie horrorfilm (The Sixth Sense). Pikdonker, vrouwen helemaal overstuur. Altijd leuk.

Gisterenochtend was het tijd voor m’n eerste échte ronde in het ziekenhuis. Ik zou met Frank, Wieteke en Stieneke de Morning Report bijwonen (net als dinsdag) en daarna de hele ochtend meekijken op één van de vier afdelingen van het ziekenhuis (Clinical Rounds). Toen we om 07.30 uur aankwamen, was er nog niemand. Een kwartier later nog steeds niet. Iemand zag ons zitten en vertelde dat de Morning Report niet doorging vanwege de komst van een chirurg uit Lusaka. Andere studenten hadden daar gisteren al iets van gehoord.

Dr. Gordon is plastisch chirurg in het University Teaching Hospital in Lusaka. Hij maakt er zijn gewoonte van om een aantal keer per jaar ruraal Zambia in te trekken om missieziekenhuisjes bij te staan door de hele dag patiënten te opereren. Een zeer energieke man, uitermate vriendelijk en erg grappig, geboren in Zagreb. Vandaag was de derde keer dit jaar dat hij Macha bezocht. Om 08.00 uur landde hij met een jonge Engelse specialist in opleiding (Andrew) op het geïmproviseerde lokale vliegveldje en ’s avonds zou hij weer terugvliegen naar Lusaka. Hij arriveerde in het Operation Theatre rond 08.45 uur. Wij waren al zeker een half uur aan het wachten in gezelschap van een Canadese zuster waarmee we aan de praat waren geraakt. Hij zette zijn bagage in de gang (koffers en tassen vol eigen operatiemateriaal, een veldfles met water, een hoofdlamp, enz.). Vervolgens ging hij met dr. Spurrier (de enige permanente arts van het Macha Mission Hospital) langs alle afdelingen om te kijken welke patiënten hij vandaag kon helpen.

In de tussentijd werd er een vrouw binnengereden die een keizersnee moest ondergaan wegens een CPD (cephalic-pelvic disorder: een te groot hoofd voor te smalle bekken). Niet gek, aangezien de ‘vrouw’ slechts 15 jaar was. Ze werd klaargemaakt op de kleine operatiekamer, omdat de grote operatiekamer was gereserveerd voor dr. Gordon. Wieteke en Stieneke hadden al gekozen voor de keizersnee; Frank en ik waren nog aan het wachten tot dr. Gordon en dr. Spurrier klaar waren met hun rondje over de afdelingen. Aangezien het zwangere meisje al bijna gereed was voor operatie en de andere artsen nog niet teruggekeerd waren, ben ik ook de kleine OK binnengegaan en heb die operatie bijgewoond. Er stonden op een gegeven moment 15 mensen binnen; chirurg, assistent, veel verpleegsters en veel studenten (wij als medisch studenten en een aantal verpleegkundestudenten uit Livingstone). Aangezien het de normaalste zaak is om een fototoestel mee te nemen, stonden die Zambiaanse studenten de hele tijd te filmen. Non-stop liepen mensen de OK in en uit, waardoor er weinig structuur was. Op een gegeven moment liep de Canadese zuster zomaar weg, terwijl het hoofd van de aanstaande moeder vastgehouden moest worden. Die taak nam ik maar op me. De moeder begon te bewegen en dreigde wakker te worden (in Macha is anesthesie geen echt specialisme, men doet maar wat). De chirurg vroeg mij om wat extra narcose toe te dienen via het infuus. Al snel was ik gepromoveerd tot anesthesist. Niet veel later werd het kindje geboren. Aanvankelijk zag het er slecht uit, want het kindje vertoonde geen enkel teken van leven. Minuten lang. De zuster die zich om het jongetje bekommerde, gaf het niet veel later op. Overleden. De chirurg liet het daar niet bij zitten; hij liet de moeder over aan de assistent en trachtte het kind tot leven te wekken. Hij probeerde van alles: beademen, hardhandig schudden en slaan. Na zeven (!) minuten begon het kind eindelijk te huilen. Kippenvel, echt waar. Wat ’n mooi moment.

Dr. Gordon was al begonnen aan zijn eerste operatie van de dag in de grote OK. Op de vraag of we zomaar naar binnen konden lopen, werden we bijna uitgelachen. Natuurlijk, geen enkel probleem. Dus wij met z’n vieren naar binnen. Er lag een jonge jongen met een contractuur van z’n vinger, ontstaan door een brandwond. Door het gevormde littekenweefsel staan de vingers in een vaste, gebogen positie. Na wat snij- en plakwerk door de chirurg en assistentie van zijn Britse ‘stagiair’ stonden de vingers weer recht en kon de volgende patiënt worden gehaald. Ook dit was een jonge jongen (8 jaar) met een contractuur van twee vingers (middel- en ringvinger) als gevolg van brandwonden. Al snel werd de vraag gesteld wie dr. Gordon wilde assisteren. Het bleef stil, ook omdat er wat chaos was. Toen ik even op de gang ging kijken, werd mij gevraagd of ik mijn handen en armen wilde wassen en steriel wilde staan. Ik zou wel gek zijn om daar niet bevestigend op in te gaan. Ook al had ik nog niet helemaal door dat ik tijdens de volgende operatie de assistent van dr. Gordon moest zijn. Oeps.

In de OK stond dr. Gordon al met een steriele jas klaar. Voor mij. Ik trok ‘m aan, met de nodige aanwijzingen van de chirurg en dr. Spurrier, die de rol van anesthesist op zich had genomen. Opeens zat ik daar, samen met een plastisch chirurg uit Lusaka een kind te opereren. In het begin moest ik alleen de hand en vingers van de jongen vasthouden. Dr. Gordon begon te snijden en trok de vingers met grof geweld in de gewilde positie. Hij pakte zijn handboor, zette er een flinke ijzeren pin in en hield ‘m in de juiste richting op het vingertopje. Ik mocht de pin helemaal in zijn vinger draaien, precies door de botten heen, tot aan z’n knokkel toe. Zowel bij middel- als ringvinger. Voor de zekerheid vroeg ik of we wel goed zaten. Geen idee, zei hij, daar komen we pas later achter.

Ondertussen vertelde die dr. Gordon de sterkste verhalen tegen dr. Spurrier en ons over o.a. zijn studententijd. Heb zelden zo gelachen. En dan moet je je voorstellen dat je in een OK zit zonder enkele ventilatie, snikheet. Operatiejas aan, monddoek voor, operatiemuts op. Soms in de meest benarde posities om die chirurg z’n werk goed te laten doen en toch die vingers uit elkaar te houden en het bloed af te deppen. Een chaos van jewelste in die operatiekamer, met een man of 8 die continu naar binnen en naar buiten lopen. Vaak had hij materialen nodig die nog in z’n koffer zaten, waarop hij anderen vroeg om bv. één of andere scalpel te zoeken.

Om de vingers weer netjes achter te laten, moest er nog een huidtransplantaat van de buik van de jongen worden gehaald. De chirurg en ik wisselden van kruk en ik wachtte even, staand. Hij beval me te gaan zitten op zijn kruk, want het was warm. Al die mooie verpleegsters en vrouwelijke medisch studenten maakten het er alleen maar warmer op, zei hij regelmatig. Op mijn reactie dat ik me kiplekker voelde, antwoordde hij: “Doesn’t matter, you can’t predict falling down”.

Hij hechtte het transplantaat op de wonden van de vingers van het jongetje en de operatie zat er op. Bijna een uur heb ik geassisteerd. Holy cow!

De volgende operatie kon niet doorgaan omdat de patiënt een pneumonie had. De volgende op het schema werd opgehaald. Weer een contractuur, maar dit keer vanwege een slangenbeet. Toen het patiëntje op de operatietafel lag en zijn hand nader werd onderzocht, ontdekte de chirurg dat het helemaal geen contractuur was, maar een verlamming van een zenuw. Fysiotherapie zou hem misschien kunnen helpen, chirurgie niet. Volgende patiënt.

Dit was een jongen van een jaar of 12 met epilepsie. Op zich geen reden voor een operatie, maar hier worden mensen met epilepsie dikwijls beschouwd als behekst of bezeten. Traditional healers weten daar wel een oplossing voor: de geest zuiveren d.m.v. stomen. Zijn hele lichaam, van wenkbrauwen tot knieën, compleet onder de derdegraads brandwonden. Een afschuwelijk gezicht. Als gevolg van de brandwonden kon de jongen zijn ogen niet meer sluiten. De chirurg hield zich dan ook bezig met een huidtransplantatie van achter het oor naar het ooglid, waardoor er ruimte ontstond voor het sluiten van het oog. Het resultaat hebben we niet gezien; om 13.00 uur stond onze lunch klaar, om 14.00 uur hadden we college, en het was al 13.15 uur.

Na het college hadden we bij het volleybalveld afgesproken om wat te ballen met Zambiaanse dorpsgenoten. Meteen daarna richting het avondeten. Toen kwam Gertjan ineens binnenvallen en nodigde ons uit voor een feestje dat gaande was in het naburige dorp ter ere van de verjaardag van zijn vrouw Janneke. Met z'n 13-en in zijn pick-up truck: 5 in de wagen, 4 in de achterbak en 4 op het dak. Zingende vrouwen, trommelende mannen, dansende kinderen en nog meer eten. De sfeer en cultuur zijn niet te beschrijven. Zoiets moet je echt eens meemaken.

Ik sta nog steeds versteld van wat ik gisterenmiddag heb meegemaakt. Echt té gek!

Vanochtend stond de wekker al vroeg, want we moesten om 07.45 uur bij de Macha Innovative Community School, de plaatselijke basisschool, zijn. Nadat alle kinderen luidkeels het volkslied hadden gezongen op het ‘schoolplein’ (een woestijnachtige ruimte voor het schoolgebouw), gingen we met alle klassen naar de kapel. Er werd nog veel meer gezongen, totdat ineens een soort van polonaise werd ingezet. Vervolgens werd gebeden (Macha is zeer christelijk) en werden wij als gasten gevraagd om naar voren te komen zodat we konden worden verwelkomd door de community. We moesten stuk voor stuk vertellen wie we waren, waar we vandaan komen, wat we hier komen doen en wat ons favoriete eten is. Daarna kwamen alle tien docenten naar voren. Vijf links van ons, vijf rechts. Ze deden traditionele chitenge’s om en dansten op zelf geproduceerde muziek. Na een paar minuten werden ook wij met doeken omkleed. Stonden we dan, 12 Hollandse studenten voor 135 Zambiaanse leerlingen te dansen met hun docenten. Hun lol kon niet op. Tot slot kwamen alle kids keurig netjes in een rij van klein naar groot onze handen schudden. Supergaaf om mee te maken! Vervolgens kregen we nog een rondleiding over de Ubuntu campus en werd het lokale vliegveldje (= een landings-/startbaan) getoond.

Nu worden pannenkoeken gebakken door mijn lieftallige collega’s, vanmiddag hebben we weer college, de rest van de dag weinig verplichtingen. Al gok ik dat er rond 16.00 uur weer een legertje Zambiaanse kinderen voor de deur staat. Morgenochtend ga ik dan echt op één van de vier afdelingen van het ziekenhuis meelopen. Volgens planning dan.

Gegroet, en ik lees al jullie reacties, waarvoor dank!

PS. Bij het vorige reisverslag heb ik gisteren pas foto’s geplaatst wegens problemen met internet.

PPS. Ik voeg slechts één foto toe vanuit de OK. Voor de overige foto’s (met dank aan Wieteke) nodig ik jullie graag uit bij mij thuis, half november.