Playroom, traditional healer, field trip, bruiloft

Dag allemaal! Het is inmiddels al bijna een week geleden dat ik m’n laatste verslag heb geplaatst, wederom wegens problemen met de internetverbinding. Heb weer veel meegemaakt in de tussentijd!

Maandagavond keken we een film en daarna speelden we nog een spelletje Weerwolven. Ik was die middag nogal verkouden geworden en had de hoest van een ware tuberculosepatiënt, dus ging niet te laat slapen. Helaas verliep mijn nacht niet zoals ik had gehoopt, dus sukkelde ook dinsdag de hele dag met een verkoudheid die ik zelfs tijdens strenge vorst in Nederland nog niet vaak heb doorgemaakt.

Dinsdagochtend was ik samen met Frank ingeroosterd bij de Playroom, een geweldig initiatief dat jonge, zieke kinderen de mogelijkheid geeft wat plezier te beleven tijdens hun verblijf in het ziekenhuis. Het is in 2008 opgezet door een Nederlandse vrouw (Jolanda van Steensel) en 90% van al het speelgoed was ook afkomstig van Hollandse bodem.

We werden om 09.00 uur verwacht, maar de coördinator van de Playroom, Esther, arriveerde pas om 10.00 uur vanwege een begrafenis. Een hartstikke lieve en zorgzame vrouw, die zich dan ook oprecht verontschuldigde. Ze vertelde kort iets over haar werk (de Playroom concentreert zich vooral op gevallen van ondervoeding) en ging daarna richting de pediatric ward om een aantal kinderen op te halen. Ze kwam allereerst terug met Choolwe, een superlief meisje van drie jaar. Ze had een ernstige groei- en ontwikkelingsachterstand als gevolg van de ondervoeding, waardoor ze slecht liep en nog niet kon praten. Als ze tien maanden oud zou zijn, had ik het ook geloofd. Esther vertelde dat Choolwe al vijf maanden in het ziekenhuis lag en dat ze de laatste weken enorm was vooruitgegaan. Het enige wat ze dan ook deed, was lachen. Met een voetbal en door ons meegebrachte bellenblaas konden we haar anderhalf uur lang kostelijk vermaken.

Esther had nog drie andere kinderen opgehaald, die iets minder zin bleken te hebben in gezelligheid. Ze keken ons maar wantrouwig aan, waarna ze heil zochten bij hun ook aanwezige moeders. Om 11.00 uur gingen we met Esther naar de afdeling om wat kinderen op te zoeken. Een soort CliniClown-achtige bezigheid, maar dan zonder clowns. Sommigen waren wel toe aan wat anders dan een ziekenhuisbed, dus ze speelden volop met onze bellenblaasspullen en ander speelgoed. Eén jongen had een gebroken nek na een val uit een boom, dus hij kon alleen maar liggen. Toen we hem een van Frank afkomstig T-shirtje aantrokken, kon ook hij alleen nog maar lachen. Echt leuk om zoiets eens te doen!

Daarna liepen we naar een ander deel van de afdeling waar kinderen met brandwonden lagen en een derde blok voor kinderen met ondervoeding. Daar lag ook Choolwe. Ze was druk bezig met het eten van haar lunch. Esther was heel blij om haar zo te zien, want een paar weken geleden at ze nog helemaal niets. Om 12.00 uur zat onze ochtend erop. Maar Esther stuurde ons niet naar huis voordat we een passende Chitonga-naam hadden gekregen. Mij noemde ze Bulangizi, wat ‘hoop’ betekent.

Het was echt bijzonder om te zien hoe vreselijk veel plezier mensen (zowel kinderen als hun ouders) kunnen beleven aan zo’n soort initiatief. Van bezorgde gezichtjes tot glimlachen van oor tot oor. De voldoening die het geeft is onbeschrijflijk. Helaas is er niet genoeg funding om het pand weer op te knappen en fulltime te openen. Doodzonde. Door middel van Nederlandse connecties gaat Esther toch proberen om geld op te halen.

’s Middags hadden we college. We zaten om 14.00 uur te wachten op onze docent, maar hij was er nog niet. Om 14.20 uur nog steeds niet. Frank belde Janneke om te vragen wat te doen. We bleken verkeerd te zitten en liepen naar een soort collegezaaltje in het ziekenhuis. Ook daar was niemand te bekennen. Dus wij waren al bijna 45 minuten te laat en die docent was nóg later. Frank opnieuw bellen. De betreffende docent was het vergeten en had ook geen tijd meer om te komen. Prima, wij weer naar onze Dorm. Tja, improviseren, this is Africa!

Dinsdagavond gingen we na het eten de woonkamer in voor een film: High Crimes. Eindelijk verdween mijn hoest en mijn verkoudheid nam langzaamaan af. Helaas besloot de film na bijna een uur te stoppen vanwege een kras op de DVD. Balen, want na talloze beroerde films weer eens een goed exemplaar. Niet veel later heb ik m’n bed opgezocht.

Woensdagochtend gingen we met z’n allen naar een traditional healer. We werden om 09.00 uur opgehaald door iemand van het Macha Research Trust (MRT). Cornelius was onze chauffeur en tolk. We reden een half uur landinwaarts toen we in een klein dorpje terecht kwamen. Het was niet de dichtstbijzijnde traditional healer, maar de rest was te druk. Onze chauffeur vroeg de bevolking waar de man zich bevond, want we konden ‘m niet vinden. We moesten een dorpje verder zijn. Daar werden we zeer uitbundig ontvangen door een vrouw die later de dochter van de healer bleek te zijn. Ze leidde ons naar een klein, donker huisje waar haar vader op een oude stoel zat. We pasten met pijn en moeite met z’n twaalven in de ruimte, maar we kregen allemaal een krukje en mochten vragen wat we wilden.

Uit navraag bleek dat de man was geboren in 1913. Huh?! 99 jaar! En dat terwijl de gemiddelde levensverwachting 49 jaar is. Dan zal het wel een goeie zijn… Hij werd in 1938 de dokter die hij nu nog is, nadat hij zelf was geholpen door een traditional healer omdat hij was behekst. Door hem werd hij ook opgeleid. De man behandelt in principe iedere ziekte die tot ‘witchcraft’ kan leiden. Dat doet hij meestal met behulp van kruiden. Ook kan hij achterhalen van welke persoon (heks) de kwade geesten afkomstig zijn, maar dat doet hij niet meer omdat op die manier te veel geweld ontstaat. Zijn educatie bestaat eigenlijk slechts uit ervaring. Hij vraagt geen betalingen voor zijn diensten. Hij haalt zijn inkomsten uit het verbouwen van gewassen en houden van dieren. Soms betalen patiënten hem toch.

De man helpt gemiddeld tien patiënten per jaar, wat ik wel erg weinig vond. Dat zijn over het algemeen alleen patiënten die niet in het ziekenhuis geholpen kunnen worden. Die opmerking vond ik wel bijzonder. Ik vond ‘m professioneler dan ik had verwacht. Hij werkt redelijk nauw samen met het Macha Mission Hospital; hij verwijst patiënten door naar het ziekenhuis, maar het ziekenhuis dus ook naar hem. Daarnaast is hij geregistreerd bij de overheid en behoort tot de Traditional Healer Association, die maandelijks een soort meetings organiseert.

De vraag waarop iedereen zat te broeden, betrof praktijken die wij met onze eigen ogen in het ziekenhuis hebben gezien: het meisje met epilepsie die compleet was verbrand als gevolg van behandeling door zo’n traditional healer. Hij vertelde ook wel eens die behandeling toe te passen, maar niet vaak. Slechts in geval van aanwezigheid van demonen stoomt hij het lichaam met de bedoeling de geest te reinigen. Bizar, maar zo’n man gelooft daarin. Normaal gesproken verbrandt de patiënt dan ook niet, of in ieder geval niet zo verschrikkelijk als het meisje in het ziekenhuis. Maar toch.

Hij snapt het wezen van de zorg in het ziekenhuis door ‘normaal’ opgeleide dokters en de westerse gezondheidszorg zeker wel. Sterker nog, hij zou zelfs meer willen samenwerken met reguliere ziekenhuizen. Ook dat vond ik een bijzondere opmerking. Ik had echt verwacht dat zo’n traditional healer een compleet getikte man zou zijn die helemaal in zijn eigen wereld leeft. Op bepaalde punten is dat natuurlijk nog steeds zo, maar op meer gebieden dan ik dacht heeft hij toch raakvlakken met de realiteit.

Om 11.30 uur zat ons bezoek erop en we werden uitgezwaaid door alle vijf (!) de generaties van de familie van de man. Echt een bijzonder bezoek! We reden nog even langs het gezin waar Leonore en Stieneke vorig weekend verbleven, en ’s middags hadden we het laatste college van Gertjan. Best interessant, met boeiende docu van de BBC over de sterk toenemende invloed van China op de Afrikaanse markt. Woensdagavond keken we Cast Away en we doken rond 23.30 uur onder onze klamboes.

Donderdagochtend was ik samen met Lucas, Nicole en Annet ingeroosterd voor de eerste field trip. Het was niet helemaal duidelijk wat we zouden gaan doen, maar we moesten om 09.00 uur in een kantoortje van het Macha Research Trust zijn. Daar was men niet echt op de hoogte van onze komst. Helaas moesten ze ons teleurstellen: er stond niets op het programma. Dat was jammer, want voor sommigen zou dit de enige field trip zijn. We vroegen naar andere mogelijkheden en kwamen uit bij Cornelius, de man die ons woensdag ook chauffeerde. Hij moest een aantal sneltesten met betrekking tot de diagnostiek van malaria afleveren bij twee Rural Health Centers (RHC’s). Hij ging zijn wagen halen en wij stapten in, samen met nog een andere man die een lift nodig had. Na een twintig minuten stapte de man uit; vijf minuten later zaten de volgende lifters al weer in de kofferbak. We kwamen aan bij het RHC van Simaubi, een klein en afgelegen dorpje. Het was niet echt een praktijk, maar meer een soort huisje met vier kamers: een wachtkamer (deels buiten) waar ook de administratie werd gedaan, een spreekkamer, een counselling room voor HIV-patiënten en een injectie-/kleedkamer. De man die spreekuur hield was erg gastvrij en maakte graag tijd voor ons vrij. Tijdens een consult en ondanks een overvolle wachtkamer met meer dan twintig patiënten; ook zij vonden dat wij wel voorrang verdienden. De arts (laat ik hem toch maar zo noemen) leidde ons rond en vertelde over zijn werkzaamheden. Het RHC helpt op drukke dagen meer dan 50 patiënten met allerlei ziekten en kwaaltjes. Als het ziektebeeld te ernstig of te complex is, worden patiënten doorgestuurd naar het Macha Mission Hospital.

Een klein gebouw naast het echte RHC bevatte nog een voorraadkamer voor de ook aanwezige medicijnruimte. Een andere deur gaf toegang tot de kamer waar vrouwen bevielen van hun kinderen. Weinig materialen en slechte kwaliteit, maar goed genoeg voor een RHC. Als de bevalling niet goed verliep, werd de patiënt met een wagen van de community die op dat moment zou dienen als soort ambulance naar het Macha Mission Hospital vervoerd.

Het bezoek aan dit gezondheidscentrum zat erop. We reden terug in de richting van Macha (wederom met twee lifters in de kofferbak), maar sloegen een klein paadje de regelrechte bush in. Een bizar ritje van dik een half uur door de mooiste natuur. Het Nalube Rural Health Center was onze tweede en laatste bestemming, een soort zelfde gebouw als in Simaubi. Het was lekker rustig en de vrouw in charge had alle tijd voor ons. Dit RHC had een populatie van 4052 patiënten en hielp tot wel 70 mensen per dag. De eerste ruimte was een soort receptie. Daarnaast was er nog één andere ruimte die diende als spreekkamer en ook als ligruimte voor ernstig zieke patiënten. Bij grote drukte ligt er dus een patiënt in de spreekkamer, terwijl daar een consult plaatsvindt met een andere patiënt. Ook was er een kamer voor zwangeren; in 2012 hebben er al 61 bevallingen plaatsgevonden. De vrouw die ons de informatie gaf was daadwerkelijk de enige die vast in dienst is. Ze maakt lange dagen omdat ze alle spoedgevallen (waaronder bevallingen) moet opvangen, ook ’s nachts.

Naast het RHC was men hard bezig met de bouw van een nieuw centrum met vier extra kamers. Vanuit de overheid had de vrouw een fonds gekregen, waarover ze erg verheugd was. Het RHC in Simaubi was ook extra ruimte aan het bouwen, maar daar was het geld op en men kon niet verder.

Na de terugrit met de bij vlagen zeer humoristische Cornelius kwam onze field trip ten einde. Gezien het feit dat het eigenlijk helemaal niet door zou gaan, hebben we een prima ochtend gehad. Improviseren kunnen ze hier wel!

’s Middags stond er iets bijzonders op het programma: een bruiloft bij de locals. De groep van vorig jaar had er één bijgewoond en had ons aangeraden ook zoiets te doen. Zo gezegd, zo gedaan. We werden opgehaald in een klein busje met drie zitplaatsen. Gelukkig kon de chauffeur, dit keer een knettergekke vent genaamd Sims, achterop en op het dak een hoop mensen kwijt. Een rit van 50 minuten met je kop in de wind door de schitterende natuur: heerlijk! De momenten dat je door dorpen rijdt waan je jezelf soms tot koning, zoveel kinderen rennen de straat op om je toe te zwaaien. Om een lamme arm van te krijgen, maar supercool.

We werden op traditionele wijze onthaald door drummende mannen, zingende vrouwen en joelende kinderen. Als ware kampioenen. Alle aanwezigen waren naar de geparkeerde truck gekomen. Na vele, vele handen te hebben geschud, liepen we weer naar de plaats waar het feest aan de gang was. Vrouwen waren nshima aan het maken in een enorme ton boven het vuur. Sims raadde ons aan hen te gaan helpen, wat ze helemaal geweldig vonden. Ze trakteerden ons op een hele dans. Vervolgens werden we op een paar banken gezet, want we kregen eten. Oeps, daar hadden even geen rekening mee gehouden. Twee uur daarvoor hadden we ons namelijk helemaal volgepropt tijdens de lunch en daar paste niet veel meer bij. Gelukkig werden we meegenomen een klein huisje in, gemaakt van leem. Daar konden we zelf de hoeveelheid nshima, groenten en vlees (varken, kip of geit) bepalen. Aangezien het onbeleefd is om het eten niet helemaal op te maken, moesten we erg ons best doen. Resultaat een dag later: significante stijging van het aantal gevallen van diarree. Het was een gigantische hoeveelheid voedsel en iedereen zat al vol. Vraag me niet hoe, maar we hebben ons er onder uit kunnen praten.

Na het eten werd de bruid opgehaald uit haar huis. Ze was met doeken omslagen (leek net een boerka), waardoor ze onherkenbaar was. We kregen te horen dat de vrouw niet vandaag ging trouwen, maar morgen. Dit was een pre-party met vrienden, kennissen en familie. Een soort vrijgezellenfeest, maar dan op z’n Afrikaans. De bruidegom was zo’n zelfde feest aan het vieren in zijn eigen dorp, waar de vrouw een dag later naartoe zou worden gebracht.

De bruid, een meisje van 17 jaar, moest op een stoel gaan zitten waaromheen een kring van mensen werd gevormd. Iemand uit het dorp riep van alles in het Chitonga; hij praatte het geheel een beetje aan elkaar. Het was de bedoeling dat iedereen zijn cadeau ging geven, dat werd uitgepakt door de man en getoond aan het overige publiek, terwijl de bruid nog steeds met doeken over haar hoofd zat. Nadat het cadeau (geld, borden, een kip, etc.) was onthuld, moest een dansje worden gedaan met die man. Wij hadden allemaal wat geld ingelegd. Voor ons offerde Justin, de enige onder ons met elastieken benen, zich op. Heb niet vaak zoveel Afrikanen zo hard zien lachen.

Na het dansfestijn stapten we weer achter in de truck en gingen terug naar Macha. We trokken voor even al het publiek weg bij het feest, want iedereen wilde ons uitzwaaien. Was echt leuk om mee te maken!

’s Avonds hebben we, om een beetje in de Afrikaanse sferen te blijven, The Lion King gekeken. Rond 23.00 uur stapten we ons bed in.

Op aanraden van Chris, de Amerikaan die vorige week met ons de watertoren beklom, ben ik vrijdagochtend voor zonsopgang naar de dam gelopen. Daar zou je namelijk een hoop mooie beesten kunnen spotten en het was bijzonder om de zon op te zien komen. Vooruit, in Nederland kan ik ook nog slapen, dus ik besloot om mee te gaan. Er was niet heel veel animo, maar Eva en Wieteke gingen ook. Wekker om 05.00 uur, want de zon komt razendsnel op rond 5.45 uur. Het was inderdaad mooi om de zon te zien te zien rijzen bij het water. Heb foto’s gemaakt die rijp zijn voor een prijs, al zeg ik het zelf. Qua dieren viel het een beetje tegen, maar was zeker mooi.

Om 08.00 uur was ik samen met Annet ingeroosterd in het Operation Theatre. Het was de vierde keer dat ik naar OK ging, maar officieel was het voor het eerst. De vorige keren was allemaal bij toeval of nadat ik een Clinical Round had gelopen en desbetreffende arts nog een operatie ging doen. Uit de meeste verhalen hadden we vernomen dat de officiële OK een beetje tegenviel, omdat je dan staat ingeroosterd bij dr. Spurrier, de grote baas uit Amerika. Over het algemeen een draak van een vent. Je zult het geloven of niet, maar ik had opnieuw geluk. Er was weer een arts uit Lusaka (een andere dan dr. Gordon van vorige week) gekomen om die dag te helpen opereren. Daardoor was niet dr. Spurrier in charge, maar die arts uit Lusaka. Topvent!

Dr. Mandevu is orthopeed in het Beit Cure Hospital in Lusaka. Hij kwam aan rond 08.30 uur met een koffer spullen en schudde ons de hand. Hij vroeg in welk jaar van de studie Annet en ik zaten. Derdejaars? Toen deed hij al zelfstandig keizersnedes, blufte hij wat. Dat verklaarde hij met de uitleg dat zijn oom bisschop was en de chirurg van het ziekenhuis goed kende, die dr. Mandevu in zijn vrije tijd wat operaties liet uitvoeren. Hij keerde zich tot mij en zei: “So, you will do the surgery today? At least you can assist me.” In the pocket, ik mocht weer steriel!

Bij de eerste patiënt, een meisje van een paar maanden oud met klompvoeten, keken we nog toe. Hij riep me herhaaldelijk tijdens de operatie dichterbij, zodat ik mooi kon kijken wat hij precies deed. Annet en twee Amerikaanse verpleegkundigen die ook meeliepen kregen minder aandacht. Want dat zijn vrouwen. Don’t blame me, dat is de Ubuntu cultuur. Toen hij klaar was met de operatie riep hij me nog eens en zei dat ik me moest gaan voorbereiden om steriel te staan. Handen grondig wassen, niets aanraken, steriele jas aan, steriele handschoenen aan en geen contact meer met niet-steriele zaken. Ook deze operatie betrof een patiënt, dit keer jongetje van een paar maanden oud, met klompvoeten. Dr. Mandevu sneed de hiel van boven de achillespees tot aan de grote teen open. Hij gaf mij twee tangen om de wond open te trekken, zodat hij ruimte had om de belangrijke structuren vrij te prepareren. Daarna sneed hij de achillespees door en twee andere pezen (van de m. flexor hallucis longus en m. flexor digitorum longus, voor intimi) die problemen veroorzaken bij een klompvoet. D.m.v. een Z-plastiek hechtte hij de pezen weer aan elkaar, met als gevolg dat ze een stuk langer zijn en problemen in de voet verhelpen. De grote teen stond nog wat naar binnen gebogen, dus ook die pees (van de m. flexor hallucis brevis) sneed hij door. Vervolgens hechtte hij de wond weer dicht en gipste een spalk om de voet. Daarbij moest ik de voet in de juiste positie houden, anders zou de operatie zinloos zijn geweest. Tot slot verbonden we de voet en waren we klaar. Operatie geslaagd!

In de tussentijd was een nieuwe lichting studenten aangekomen die het van ons wilde overnemen, dus zat de tijd voor Annet en mij erop. Ik bedankte dr. Mandevu nogmaals en liep weer terug naar de Dorm. Het was me weer gelukt, heb weer geassisteerd! Wel lullig voor de rest, want verder had nog helemaal niemand mogen assisteren. Twee redenen: ik ben een man en ik heb geluk.

’s Middags was ik vrij met Justin en Lucas en alle andere studenten waren teruggekeerd van de OK. Zij hebben toch ook geassisteerd, dus dat was heel leuk. Er stonden nog een paar operaties op het programma, dus besloten we met z’n drieën nog een keer naar het Operation Theatre te gaan om te vragen of we nog ergens mee konden kijken. Helaas voor Lucas en Justin stonden er alleen nog maar fracturen op de planning die gegipst moesten worden. De artsen vonden het geen enkel probleem als we de hele middag zouden blijven, maar zo spannend is dat niet, dus zijn we weer vertrokken. We liepen nog even langs de apotheek en regelden zo nog een kleine rondleiding.

’s Middags heb ik met Frank en Justin weer eens een rondje hardgelopen en om 17.00 uur werden we verwacht op het volleybalveld. De rest van de avond hebben we een beetje muziek geluisterd en aan ons blog geschreven. De eerste tekenen van verveling speelden ons parten, dus gingen we bowlen in de gang met jongleerballen en bellenblaasflesjes als kegels.

Donderdag zaten we al op de helft van ons verblijf hier in Zambia. Wat gaat de tijd snel! Vandaag om 16.00 uur hebben we een rondvlucht boven Macha geregeld in een klein vliegtuigje met capaciteit voor vijf passagiers, dus daar heb ik echt zin in! Verder zullen we dit weekend eens moeten beginnen aan onze opdracht die we woensdag moeten presenteren… Maar het leven is best zwaar hier en we moeten zien te voorkomen dat we een burn-out of iets dergelijks krijgen, dus uit voorzorg nemen dit weekend nog even vrij en plannen wat uurtjes in de zon. Al is ook dat best pittig met 39 °C hoor! Misschien zijn we iets te veel ingeburgerd in de Ubuntu cultuur…

Aanstaande woensdag is de laatste ochtend hier in Macha. ‘s Middags vertrekken we naar Livingstone: quality time! Frank is druk bezig met regelen dat we eerder weg kunnen zodat we woensdagavond al kunnen genieten van een cruise met all-inclusive drank. Het spreekt voor zich dat dat prioriteit nr. 1 is en dat we allemaal dienaars van Frank zijn geworden. Goed bezig, die jongen!

Eén les die mij deze week wel duidelijk is geworden: improviseren, improviseren en nog eens improviseren. Mooi continent, dat Afrika!